5. Crios Dícharbónaithe

Is ceantar roghnaithe é Crios Dícharbónaithe (CD) ina n-oibríonn údaráis áitiúla agus pobail le chéile chun an méid carbóin a tháirgeann a ngníomhaíochtaí laethúla a laghdú. Trí bhealaí a chuardach laistigh den phobal chun maireachtáil agus oibriú ar bhealach níos inbhuanaithe, is féidir leis na criosanna seo a úsáid chun teacht ar réitigh áitiúla ar fhadhbanna domhanda, amhail astaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú, cáilíocht an aeir a fheabhsú, fuinneamh a shábháil agus dramhaíl a laghdú. 
 

Is é an príomhchuspóir atá le Crios Dícharbónaithe teacht ar bhealaí nuálacha ach indéanta chun astaíochtaí gás ceaptha teasa ón gceantar a laghdú 51% faoin mbliain 2030, bunaithe ar leibhéil 2018, i gcomhréir leis an gCuspóir Aeráide Náisiúnta. Beidh Plean gach crios bunaithe ar thréithe an cheantair, ar an tairbhe don phobal áitiúil, agus ar an gcaoi ar féidir leis na gnéithe seo oibriú le chéile chun astaíochtaí ceaptha teasa ón gcrios a laghdú nó a bhaint. 
 

Trí na criosanna seo a chruthú ar fud na tíre, is féidir cuir chuige agus tionscadail éagsúla a thástáil agus a thabhairt chun foirfeachta, rud a chuireann ar chumas pobal na smaointe seo a chur i bhfeidhm bunaithe ar a gcuid riachtanas féin. 

D'fhonn cáiliú mar Chriosanna Dícharbónaithe, ní mór go mbeadh saintréithe áirithe ag na ceantair roghnaithe a d'fhéadfadh gníomhú ar son na haeráide in earnálacha éagsúla. Roghnaíodh Oileáin Árann mar Chrios Dícharbónaithe de bhrí gur measadh go raibh an ceantar seo; 1) réidh chun tacú leis an ngníomhú ar son na haeráide, 2) go raibh braistint phobail láidir ann, agus 3) gur ceantar uathúil atá ann lena mbaineann ionchuir agus aschuir intomhaiste. 
 

Mar Chrios Dícharbónaithe, tá go leor féidearthachtaí ag baint le Oileáin Árann freisin chun tionscadail aeráide nua a bhunú ann agus chun tionscadail aeráide atá bunaithe ann cheana a fhorbairt, mar aon le deiseanna chun dul i ngleic le go leor saincheisteanna. D'fhéadfaí, mar shampla, díriú ar shlándáil agus inbhuanaitheacht fuinnimh trí bonneagar fuinnimh nua, amhail uasghráduithe ar an líonra leictreachais agus trí éifeachtúlacht agus teas in-athnuaite a fheabhsú i bhfoirgnimh san earnáil chónaithe agus tráchtála. Chomh maith leis sin, tá deiseanna ann lorg carbóin na hearnála turasóireachta a laghdú tríd an gcóras iompair chuig agus ó na hoileáin a dhícharbónú. 

Sa chuid seo dírimid ar ghnéithe éagsúla lena n-áirítear miondealú ar an daonra agus patrúin taistil, cineálacha foirgneamh agus córas téimh sa cheantar. Tugann sé seo léargas mionsonraithe dúinn chomh fada is a bhaineann le heolas a bhailiú faoi iompar daoine faoi láthair, gníomhaíochtaí agus bonneagar ionas gur féidir linn cinneadh a dhéanamh faoin mbealach is fearr chun réitigh a fhorbairt le chéile atá curtha in oiriúint d'Oileáin Árann agus do gach duine atá ina gcónaí, ag obair agus ag taisteal ann.

Páirteach in Oileáin Árann tá grúpa de thrí oileán ag béal Chuan na Gaillimhe, atá suite amach ó chósta thiar na hÉireann, agus tá achar iomlán Oileáin Árann cothrom le thart ar 46 km2. Ón taobh thiar go dtí an taobh thoir, is iad Oileáin Árann / Inis Mór, an t-oileán is mó; Inis Meáin, an dara hoileán is mó; agus Inis Oírr.  
 

Tá an daonra cothrom le 1,347 (amhail 2022) agus tá an ceantar ainmnithe mar Ghaeltacht oifigiúil. Níl an oiread céanna béime á leagan ar thionscail thraidisiúnta an oileáin - feirmeoireacht agus talmhaíocht - na laethanta seo, seachas sin táthar ag díriú ar an earnáil turasóireachta, go háirithe de bhrí go bíonn turasóirí ag triall ar an oileán ó cheann ceann na bliana anois. Tá go leor cónaitheoirí ar na hoileáin fostaithe sa tionscal turasóireachta, agus bíonn idir 270,000 agus 300,000 turasóir ag triall ar na hoileáin gach bliain. Is ar thuras lae a bhíonn formhór na dturasóirí. 
 

Tá seirbhísí farantóireachta do phaisinéirí á gcur ar fáil i rith na bliana ó Ros an Mhíl i gContae na Gaillimhe, agus tá seirbhís bus ar fáil ó Chathair na Gaillimhe. Tá seirbhís lasta throim á cur ar fáil ó Chuan na Gaillimhe cúpla uair sa tseachtain. Tá báid farantóireachta séasúracha ar fáil freisin ó Chathair na Gaillimhe agus Dúlainn i gContae an Chláir. Tá aersheirbhís á cur ar fáil ag Aer Arann Islands ó Indreabhán chomh fada le hAerfort Inis Mór, agus tá seirbhís bus ar fáil ó Chathair na Gaillimhe. Faigheann go leor cuairteoirí rothair ar cíos chun taisteal mórthimpeall ar an oileán.  
 

Tá stádas Natura 2000 ag Oileáin Árann, agus tá 75% dá limistéar talún ainmnithe mar Limistéir Chaomhantais Speisialta. 

Tá rannpháirtíocht páirtithe leasmhara riachtanach chun pleananna an Chreasa Dícharbónaithe a fhorbairt. Moltar i dTreoirlínte Náisiúnta Phleananna Gníomhaithe ar son na hAeráide na nÚdarás Áitiúil rannpháirtíocht luath agus leanúnach páirtithe leasmhara i rith an tionscadail. Lena chois sin, tarraingítear aird sa treoir, ar an bpointe nach bhfuil "an fheidhm rialaithe ná an chumhacht ag an Údarás Áitiúil tionchar díreach a imirt ar na laghduithe fuinnimh agus astaíochtaí go léir laistigh de theorainneacha cheantar an Chreasa Dícharbónaithe". Dá bhrí sin, tá sé ríthábhachtach deis a thabhairt do raon leathan earnálacha agus páirtithe leasmhara páirt a ghlacadh i bpróiseas an Chreasa Dícharbónaithe agus chun gníomhartha a shainaithint agus chun dlús a chur le forbairt agus cur chun feidhme an Phlean. 
 

Chun próiseas cothrom agus cóir a chinntiú i bhforbairt agus i bhfeidhmiú, chuir Comhairle Chontae na Gaillimhe tús leis an bpróiseas chun deis rannpháirtíochta a thabhairt do pháirtithe leasmhara ón gceantar áitiúil agus chuir foireann na Comhairle Contae obair i gcrích le Comharchumann Fuinnimh Oileáin Árann Teoranta (CFOAT), comharchumann fuinnimh faoi úinéireacht an phobail, na trí Chomharchumann áitiúla, saoráidí oideachais, gnólachtaí áitiúla agus daoine aonair i bhforbairt an Phlean seo. Leanfar leis an bpróiseas seo agus neartófar é mar chuid den Phlean seo. 
 

Is idirghabhálaithe tábhachtacha iad Comharchumann Fuinnimh Oileáin Árann Teoranta (CFOAT) agus na trí Chomharchumann áitiúla leis an bpobal trí chéile. 

Is comharchumann fuinnimh faoi úinéireacht an phobail é Comharchumann Fuinnimh Oileáin Árainn Teo (CFOAT) a dhéanann ionadaíocht ar 3 Oileán Árann: Árann, Inis Meáin agus Inis Oírr. Tá cead ag gach cónaitheoir ballraíocht saoil a bhaint amach le haghaidh €100. Is comharchumann neamhbhrabúis atá ann agus baineann an pobal tairbhe as na buntáistí ar fad. Is é an aidhm atá le CFOAT a chinntiú nach bhfuil breoslaí iontaise in úsáid ar na 3 oileán agus go bhfuil úsáid á baint as fuinneamh glas a ghintear ar na hoileáin agus go bhfuil sé faoi úinéireacht an chomharchumainn. San áireamh ina dtionscadal tá tithe agus foirgnimh a uasghrádú agus a iarfheistiú; tús a chur le carranna agus busanna leictreacha a úsáid; teaghlaigh a spreagadh chun teaschaidéil, painéil fhótavoltacha agus stóráil ceallraí a shuiteáil; leictreachas a ghiniúint sa cheantar áitiúil; oibriú mar chomhpháirtithe ar roinnt tionscadal taighde atá á maoiniú ag an Aontas Eorpach; Mol Taighde Fuinnimh a bhunú ar Oileáin Árann; deiseanna fostaíochta nua a chruthú i réimse an fhuinnimh; Turais Fuinnimh a reáchtáil ar na hoileáin.
 

Trí CFOAT a bhunú mar chomharchumann in 2012, chuir sé tús lena chuid oibre trí pháirt a ghlacadh i scéimeanna Deontais Pobail Fuinnimh Níos Fearr SEAI An Clár Deontais Fuinnimh Pobail anois). Ó 2012 i leith, tá iarfheistiú a bhaineann le fuinneamh curtha i gcrích ag 50% de na tithe agus ag go leor de na foirgnimh phobail ar na hoileáin. 
 

Tá roinnt foirgneamh ar an oileán ag feidhmiú go hiomlán saor ó bhreosla iontaise anois.  
 

Cuireadh tús leis an ngrúpscéim in 2011 agus ní raibh ach trí charr leictreacha ar fáil, agus anois tá breis is 15 charr leictreacha ar Árainn. Is feithiclí athláimhe iad go leor díobh seo a bhfuil raon laghdaithe acu. Níl aon fhadhb ag baint leis seo ar an oileán de bhrí go bhfuil na hachair taistil sách gar i gcomparáid leis na hachair taistil ar an mórthír: Níl Árainn, an t-oileán is mó, ach 17km ar fad. 

Tá teaschaidéil agus painéil fhótavoltacha in úsáid in thart ar 100 foirgneamh ar na hoileáin anois, rud a chiallaíonn go n-úsáideann siad i bhfad níos lú breosla iontaise chun spásanna agus uisce a théamh. Úsáideann teaschaidéil leictreachas a d'fhéadfadh a bheith níos costasaí. É sin ráite, cabhraíonn na painéil PV lena chinntiú go laghdaítear an gá atá le leictreachas ón eangach a úsáid.
 

Faoi láthair, tá CFOAT páirteach i dtrí thionscadal atá maoinithe ag an Aontas Eorpach (H2020 agus InterReg): SEAFUEL agus HUGE mar shampla. Ciallaíonn sé seo go bhfuil sé in ann triúr daoine áitiúla a fhostú anois (ní mar chuid de scéim rialtais), duine amháin lánaimseartha, i bpoist inbhuanaitheachta ardoilte. Is éacht ollmhór é seo i gceantar ina bhfuil go leor fostaíochta séasúraí agus turasóireachta. Bhain dúshlán a bhí le sárú i rith na laethanta tosaigh le rochtain ar luathairgeadas chun cabhrú le costais bhunaithe agus riaracháin. Chuir struchtúr an chomharchumainn ar chumas na mball táille bheag (€100 do bhallraíocht saoil sa chomharchumann) a íoc chun ár mbunú a mhaoiniú. Chiallaigh sé sin go raibh airgead i gcuntas bainc an chomharchumainn a chabhraigh le taifead airgeadais a bhunú a thug deis dúinn iasachtaí idirlinne a fháil nuair a bhí siad ag teastáil. Bhaineamar tairbhe as seirbhísí Clann Credo inár gcláir iarfheistithe toisc gur íocadh deontais SEAI go cúlghabhálach agus chiallaigh sé sin gur éirí linn maoiniú a bhí ag teastáil a íoc. 

Is bealach é Fardal Astaíochtaí Bonnlíne (BEI) chun léargas a thabhairt ar an méid gás ceaptha teasa atá á scaoileadh faoi láthair i limistéar ar leith. Cuirtear san áireamh foinsí astaíochtaí chomh maith le húsáid leictreachais agus bainistiú dramhaíola agus cabhraíonn sé sin chun na gníomhartha atá le déanamh sna criosanna dícharbónaithe a threorú. Forbraíodh an Fardal Astaíochtaí Bonnlíne trí úsáid a bhaint as modheolaíochtaí ó threoirlínte náisiúnta do Phleananna Gníomhaithe ar son na hAeráide na n-Údarás Áitiúil. 
 

Ceanglaíodh ar BEI do Chriosanna Dícharbónaithe go náisiúnta bonnlíne 2018 nó na sonraí is gaire atá ar fáil a úsáid. Trí shonraí astaíochtaí 2030 a chur i gcomparáid le bonnlíne 2018, beifear in ann an dul chun cinn a rinneadh a fheiceáil agus rath na ngníomhaíochtaí aeráide ar fud an chreasa a thomhas. 
 

Tá an BEI bunaithe ar fhoinsí sonraí éagsúla chun astaíochtaí in earnálacha éagsúla a ríomh. Rinneadh measúnú ar an earnáil Chónaithe, Neamhchónaithe agus Iompair trí úsáid a bhaint as sonraí ó Máistirphlean Fuinnimh (EMP) 2018 d'Árainn agus Inis Meáin, chomh maith le EMP 2020 d'Inis Oírr. Tá Comhairle Chontae na Gaillimhe an-bhuíoch do Chomharchumann Fuinnimh Oileáin Árann Teoranta (CFOAT), agus don Chomharchumann áitiúil a d'fhorbair na pleananna seo de bhrí gur chabhraigh siad go mór le BEI a fhorbairt. 
 

Léirítear sa ghrafaic thíos miondealú ar astaíochtaí de réir earnála agus tá figiúirí na Gaillimhe agus na figiúirí Náisiúnta curtha san áireamh chun críche comparáide. Tá na hastaíochtaí iomlána GCT do Chrios Dícharbónaithe Oileáin Árann do 2018 cothrom le thart ar 16 ktCO2e. Is iad seo a leanas príomhfhoinsí na n-astaíochtaí GCT laistigh den cheantar: talmhaíocht (35%), iompar (34%) agus cónaithe (13%).  

Bhain 34% d'astaíochtaí an chreasa le hearnáil Iompair Oileáin Árann. Is í seo an dara hearnáil astaithe is mó i ndiaidh na hearnála talmhaíochta. Chun críche comparáide, tá an earnáil Iompair freagrach as 15% de na hastaíochtaí iomlána ag leibhéal an chontae agus 19% ag leibhéal an stáit. 
 

Laistigh den earnáil, is í an fho-earnáil astaithe is airde astaíochtaí Muirí (níl san áireamh anseo ach báid farantóireachta). Ainneoin go bhfuil Feithiclí Leictreacha ar Oileáin Árann, níl ach líon an-bheag feithiclí dá leithéid ann agus tá siad freagrach as níos lú ná 0.1% d'astaíochtaí san earnáil iompair.
 

Chun dul chomh fada le hOileáin Árann, caithfidh cónaitheoirí agus cuairteoirí taisteal ar bhád farantóireachta nó eitleán. Nuair a bhíonn daoine ar an oileán, is iad mionbhusanna agus rothair atá á gcur ar fáil mar chóras iompair phoiblí. Chomh maith leis sin, tá feithiclí príobháideacha ag cónaitheoirí, agus meastar go bhfuil 449 carr príobháideach idir na trí oileán. 

Is ó bheostoc is mó a thagann astaíochtaí na hearnála talmhaíochta ar Oileáin Árann. Roinneadh an earnáil beostoic mar seo a leanas - eallach, a tháirgeann 71% d'astaíochtaí na hearnála, agus caoirigh, a tháirgeann 2% breise. Chomh maith leis sin, tomhaiseadh astaíochtaí ó ghabhair agus bhí na hastaíochtaí sin cothrom le tona breise amháin de CO2e.
  

Go traidisiúnta, bhí ról suntasach ag an talmhaíocht i saol cultúrtha agus geilleagrach Oileáin Árann. Mar gheall ar nádúr na bhfeirmeacha oileáin, is iondúil go mbíonn feirmeacha aonair beag agus ní mór neart oibre a dhéanamh chun tairbhe a bhaint astu.  
 

De réir shonraí Dhaonáireamh Talmhaíochta 2020, tá 1,553 bó agus 253 caora ar Oileáin Árann. Tá gabhair ar na hoileáin freisin. Tá 2,460 heicteár á shaothrú ar an oileán, agus tá meánmhéid na ngabháltas cothrom le 12.2 acra, ar aon dul le feirmeacha níos lú a fhaightear i bpobail na n-oileán go traidisiúnta. 
 

Tá go leor feirmeoirí ar na hoileáin páirteach i dtionscadal Caomhnú Árann, clár comhpháirtíochta a bhfuil feirmeoirí na n-oileán, an Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta (RCOG), an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra (NPWS), Teagasc agus Fáilte Éireann páirteach ann, tionscadal arna chómhaoiniú ag an RTBM agus ag an AE. Is é an aidhm atá leis an tionscadal gnáthóg tosaíochta ar Oileáin Árann a chosaint agus a athbhunú agus tacaíonn foireann an tionscadail le cleachtais feirmeoireachta inbhuanaithe. Ós rud é go bhfuil cleachtais áitiúla feirmeoireachta agus talamhúsáide an-inbhuanaithe cheana féin, d'fhéadfadh deiseanna teoranta a bheith ann chun astaíochtaí a laghdú lasmuigh de thionscadal Caomhnú Árann.  

Tá clár bailithe agus athchúrsála dramhaíola bunaithe ag Athchúrsáil Árann, Comharchumann ar Oileáin Árann, clár a bhfuil gradam buaite aige. Mar chuid den tionscadal athchúrsála, burláiltear ábhar tirim in-athchúrsáilte agus seoltar go Gaillimh é; múirínítear bia agus ábhar orgánach; brúitear gloine chun í a úsáid mar chumascán le haghaidh coincréite, déantar adhmad a stialladh agus cuirtear isteach leis an múirín é, agus stóráiltear earraí builc, amhail seanfhuinneoga, chun iad a athúsáid i seideanna talmhaíochta agus gairdín. Ní féidir thart ar 20% den dramhaíl a phróiseáil i saoráidí laistigh den Chrios Dícharbónaithe agus seoltar an dramhaíl sin chuig an mórthír, agus déileáiltear léi i monarcha dramhaíl go fuinneamh. Tagann formhór na n-astaíochtaí dramhaíola ón dramhaíl a sheoltar chuig monarcha dramhaíl go fuinneamh lasmuigh den oileán, astaíochtaí atá cothrom le thart ar 55% de na hastaíochtaí earnála. Tagann na hastaíochtaí eile ó dhramhaíl a phróiseáiltear ar na hoileáin san ionad athchúrsála (31%) agus astaíochtaí a bhaineann le próiseáil fuíolluisce agus fuíolluisce (14%).  

Cuspóir 6.1 Astaíochtaí carbóin a laghdú agus forbairt inbhuanaithe ar Oileáin Árann a chur chun cinn trí raon beart a chur i bhfeidhm agus tacú leo a laghdóidh astaíochtaí gás ceaptha teasa, a mhéadóidh éifeachtúlacht fuinnimh, agus a chuirfidh úsáid foinsí fuinnimh in-athnuaite chun cinn, agus é mar aidhm lorg carbóin na n-oileán a laghdú. Tá sé i gceist go mbeidh an Crios Dícharbónaithe dírithe ar raon beart maolaithe agus oiriúnaithe aeráide agus bithéagsúlachta i ngach limistéar riaracháin údaráis áitiúil agus go gcabhróidh sé le tionscadail a shainaithint a chabhróidh chun an cuspóir aeráide náisiúnta a chomhlíonadh.

Tá Comhairle Chontae na Gaillimhe páirteach cheana féin i roinnt tionscadal a bhaineann leis an nGníomhú ar son na hAeráide ar Oileáin Árann, lena n-áirítear: 

Athchúrsáil Árann – Bailiú agus Athchúrsáil/Athúsáid Dramhaíola 

Tá Comhairle Chontae na Gaillimhe páirteach cheana féin i roinnt tionscadal a bhaineann leis an nGníomhú ar son na hAeráide ar Oileáin Árann, lena n-áirítear: 

Comharchumann Athchúrsáil Árann – Bailiú agus Athchúrsáil/Athúsáid Dramhaíola 
 

An Tionscadal CONNECTED – Tionscadal Chrios Dícharbónaithe Réigiún an Iarthuaiscirt seo a bhfuil sé mar aidhm leis uirlis rannpháirtíochta, idirphlé agus rannpháirtíochta dícharbónaithe a fhorbairt.  
 

LEAP - Gníomhaireachtaí Fuinnimh Áitiúla i Réigiúin Fhorimeallacha - Tionscadal LIFE a bhfuil sé mar aidhm leis "seirbhísí athchóirithe tí comhtháite" a chur ar fáil i dTuaisceart agus in Iarthar na hÉireann. 
 

Chomh maith leis sin, aithníodh deiseanna dícharbónaithe sna Máistirphleananna Fuinnimh a d'ullmhaigh na pobail áitiúla, lena n-áirítear Máistirphlean Fuinnimh (EMP) 2018 d'Árainn agus Inis Meáin agus EMP 2020 d'Inis Oírr. 
 

Rinneadh athbhreithniú ar na tionscadail seo agus bunaíodh na Cuspóirí agus na Gníomhartha seo a leanas i gcomhar leis an bpobal áitiúil.